Prawo do leczenia bólu w kontekście standardu organizacyjnego leczenia bólu w warunkach ambulatoryjnych

Pod koniec lutego bieżącego roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 lutego 2023 r. w sprawie standardu organizacyjnego leczenia bólu w warunkach ambulatoryjnych. Do wdrożenia standardu organizacyjnego leczenia bólu na podstawie wspomnianego rozporządzenia zobowiązane są podmioty wykonujące działalność leczniczą w warunkach ambulatoryjnych niezależnie od tego czy działają one na podstawie kontraktu z NFZ czy jako placówki komercyjne. Ambulatoryjne świadczenia zdrowotne obejmują świadczenia podstawowej lub specjalistycznej opieki zdrowotnej oraz świadczenia z zakresu rehabilitacji leczniczej, udzielane w warunkach niewymagających ich udzielania w trybie stacjonarnym i całodobowym w odpowiednio urządzonym, stałym pomieszczeniu. Podmioty wykonujące działalność leczniczą, zobowiązane do stosowania rozporządzenia miały 6 miesięczny termin na dostosowanie swojej działalności do wymagań określonych w rozporządzeniu. Termin ten mija 23 sierpnia 2023 r., co oznacza, że od 24 sierpnia 2023 r. wszystkie zobowiązane podmioty powinny uwzględniać nowy standard organizacyjny leczenia bólu w trakcie udzielania świadczeń.

Przejaw prawa do leczenia bólu.

Ból, szczególnie ten przewlekły jest dla pacjenta stygmatyzujący, powoduje wyłączenie z życia rodzinnego, zawodowego czy społecznego. Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta gwarantuje prawo do leczenia bólu dla każdego, niezależnie od rodzaju czy zaawansowania choroby. Początkowo ustawa wprost gwarantowała prawo do leczenia bólu jedynie pacjentom chorym terminalnie, zmiana nastąpiła w 2017 r. poprzez wprowadzenie art. 20a gwarantującego prawo do leczenia bólu dla wszystkich pacjentów. Jednak nawet bez bezpośredniego określenia tego prawa w ustawie, mogło ono być wywodzone z bardziej generalnego prawa od poszanowania godności pacjenta.

Rozporządzenie w sprawie standardu organizacyjnego leczenia bólu w warunkach ambulatoryjnych stanowi przejaw realizacji prawa do leczenia bólu. Stosownie do postanowień ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest obowiązany podejmować działania polegające na określeniu stopnia natężenia bólu, leczeniu bólu oraz monitorowaniu skuteczności tego leczenia. Bardziej szczegółowe kwestie w zakresie realizacji tych zadań zostały określone w przedmiotowym rozporządzeniu.

Co zawiera rozporządzenie?

Podstawą wydania rozporządzenia w sprawie standardu organizacyjnego leczenia bólu w warunkach ambulatoryjnych jest art. 22 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej, zgodnie z którym Minister właściwy do spraw zdrowia może określić, w drodze rozporządzenia, standardy organizacyjne opieki zdrowotnej w wybranych dziedzinach medycyny lub w określonych podmiotach wykonujących działalność leczniczą, kierując się potrzebą zapewnienia odpowiedniej jakości świadczeń zdrowotnych.

Rozporządzenie w sprawie standardu organizacyjnego leczenia bólu w warunkach ambulatoryjnych określa postępowanie w zakresie oceny bólu. Ocenę bólu dokonuje się na podstawie:

• badania podmiotowego, obejmującego w szczególności pozyskanie informacji o przyczynie bólu i jego umiejscowieniu, natężeniu bólu, charakterze bólu i okolicznościach związanych z jego występowaniem, dotychczasowym leczeniu, wpływie bólu na jakość życia pacjenta, zdarzeniach lub okolicznościach, które mogą być związane z bólem lub innymi zgłaszanymi przez pacjenta dolegliwościami;
• badania przedmiotowego;
• badań pomocniczych obejmujących ocenę zaburzeń czucia, badania obrazowe, badania laboratoryjne;
• numerycznej skali oceny bólu, a w przypadku pacjentów, u których brak możliwości zastosowania skali numerycznej - w innej skali oceny natężenia bólu; w przypadku dziecka również odpowiedniej do wieku i stanu intelektualnego pacjenta.

W rozporządzeniu zostały wymienione skale oceny bólu stosowane do pomiaru natężenia bólu oraz do zmiany natężenia bólu, do których należy: skala numeryczna, skala obrazkowa, skala słowna oraz skala wzrokowo-analogowa.

Ponadto, rozporządzenie zobowiązuje podmioty wykonujące działalność leczniczą do monitorowania skuteczności leczenia bólu, prowadzenia postępowania terapeutycznego mającego na celu uśmierzenie i leczenie bólu, w tym zamianę leczenia w przypadku wystąpienia działań niepożądanych oraz prowadzenia edukacji pacjenta w zakresie farmakoterapii i stosowanego leczenia, w szczególności informowania o działaniach niepożądanych po zastosowanym leczeniu.

W treści rozporządzania określone zostały przypadki, kiedy to ambulatoryjne świadczenia zdrowotne w zakresie leczenia bólu są udzielane w poradni leczenia bólu. Dotyczy to sytuacji:

• wyczerpania możliwości diagnostycznych lub leczniczych dotyczących pacjenta z bólem lub
• trudności w postawieniu właściwego rozpoznania zespołu bólowego, lub
• niewielkiej skuteczności dotychczasowego leczenia i utrzymywania się natężenia bólu powyżej 5 w skali numerycznej albo odpowiednika tej wartości natężenia bólu w skalach, lub
• wskazań do zastosowania inwazyjnych metod leczenia lub trudności w opanowaniu działań niepożądanych po zastosowanym leczeniu

Dokumentowanie świadczeń zdrowotnych w zakresie leczenia bólu

W przypadku udzielania świadczeń zdrowotnych w zakresie leczenia bólu sporządza się kartę oceny natężenia bólu, której wzór określa załącznik do rozporządzenia. We wzorze karty określono informacje, które powinny się w niej znaleźć, takiej jak m.in.: informacje o natężeniu bólu, wpływie bólu na podstawowe elementy życia, rozpoznaniu zespołu bólowego oraz zalecenia terapeutyczne. Częścią nieobowiązkową we wzorze karty są informacje o lokalizacji bólu, charakterze bólu, stosowanych lekach przeciwbólowych.

Co istotne, kartę oceny natężenia bólu dołącza się do dokumentacji medycznej pacjenta.

Standard organizacyjny leczenia bólu w warunkach ambulatoryjnych w założeniu ma na celu walkę z istotnym problemem jakim jest ból przewlekły, jak również związaną z tym kwestię skrócenia czasu oczekiwania na poradę w poradni leczenia bólu. Przed podmiotami wykonującymi działalność leczniczą w warunkach ambulatoryjnych stoi poważne zadanie. Miejmy nadzieję, iż podmioty te realnie odpowiedzą na nowe wymogi i będą wsparciem dla pacjentów w leczeniu bólu przewlekłego na poziomie ambulatoryjnym.