Praktyki naruszające zbiorowe prawa pacjentów. Część 1

W pierwszych dniach października na stronie Rzecznika Praw Pacjenta zamieszczona została informacja, iż Rzecznik Praw Pacjenta wydał decyzje uznające stosowanie praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów przez placówki medyczne, które za pośrednictwem serwisów internetowych oferują konsultacje lekarskie, w tym możliwość szybkiego uzyskania e-recepty wyłącznie na podstawie wypełnianej przez pacjenta ankiety on-line. To tylko jeden z przykładów praktyk, które naruszają zbiorowe prawa pacjenta. Wachlarz naruszeń jest bardzo szeroki, może dotyczyć np. organizacji rejestracji do przychodni, wydawania dokumentacji medycznej, warunków sanitarnych.

Z punktu widzenia pacjenta, istotna jest świadomość, iż niektóre praktyki podmiotów wykonujących działalność leczniczą, mimo iż nie stanowią błędów medycznych, mogą naruszać prawa pacjenta oraz że istnieją prawne narzędzia niwelowania takich zachowań. Z perspektywy podmiotów udzielających świadczeń istotne jest to, jak przebiega postępowanie, jakie przysługują im prawa i obowiązki w związku z prowadzonym postępowaniem oraz jakie sankcje grożą w przypadku stwierdzenia, iż doszło do naruszenia zbiorowych praw pacjentów.

Czym właściwie są zbiorowe prawa pacjentów?

By stwierdzić, czy doszło do naruszenia zbiorowych praw pacjentów w pierwszej kolejności należy zastanowić się czym są zbiorowe prawa pacjentów. Czy znajdziemy gdzieś ich definicje? A może jakiś akt prawny zawiera ich katalog? Aktualnie, nie istnieje legalna definicja zbiorowych praw pacjentów. Z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wynika jedynie, iż nie jest zbiorowym prawem pacjentów suma praw indywidualnych. W aktach prawnych nie została zawarta też lista zbiorowych praw pacjentów.

Pewne kategorie tych praw można odtworzyć jednakże na podstawie analizy orzecznictwa. W orzecznictwie też zostało potwierdzone, iż zbiorowe prawa pacjentów nie mają ściśle określonego adresata, lecz są kierowane do nieoznaczonego z góry kręgu podmiotów, do abstrakcyjnego pacjenta, co jest istotną cechą definiującą te prawa.

Co stanowi praktykę naruszającą zbiorowe prawa pacjentów?

Zakaz stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów został w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wyrażony wprost. Przez praktykę naruszającą zbiorowe prawa pacjentów rozumie się:

1) bezprawne zorganizowane działania lub zaniechania podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych oraz

2) stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu zorganizowanie wbrew przepisom o rozwiązywaniu sporów zbiorowych akcji protestacyjnej lub strajku przez organizatora strajku mające na celu pozbawienie pacjentów praw lub ograniczenie tych praw, w szczególności podejmowane celem osiągnięcia korzyści majątkowej. Nie jest zbiorowym prawem pacjentów suma praw indywidualnych.

Nieco mylące, w kontekście częstotliwości naruszeń, może być określenie „praktyka”, które powszechnie rozumiemy jako pewną regularność. By doszło do uznania praktyki za naruszającą zbiorowe prawa pacjentów wystarczające może być jedynak wyłącznie jednorazowe działanie, co wynika z wykładni funkcjonalnej i celowościowej. W praktyce jednak, naruszenia zbiorowych praw pacjentów mają najczęściej powtarzalny charakter.

Często bywa tak, iż praktyka niezgodna z prawami pacjentów znajduje źródło w oficjalnie obowiązującym w danej placówce medycznej akcie prawnym. Istotna, z punktów widzenia podmiotów wykonujących działalność leczniczą, jest zatem staranność na etapie tworzenia regulaminów, zarządzeń czy procedur wewnętrznych. Warto, by tworzone akty wewnętrzne ocenić z perspektywy zgodności z prawami pacjentów.

Powołane w ustawie sformułowanie bezprawności praktyk należy rozumieć jako sprzeczność z normami prawa powszechnie obowiązującego, zatem: Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, ustawami, rozporządzeniami oraz aktami prawa miejscowego. Podkreślić należy, iż zachowanie naruszające zbiorowe prawa pacjentów musi być intencjonalne, tzn. podejmowane w celu pozbawienie pacjentów praw lub ograniczenie tych praw, w szczególności celem osiągnięcia korzyści majątkowej.

Zainicjowanie postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów.

Stroną postępowania jest każdy, kto wnosi o wydanie decyzji w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów lub wobec którego zostało wszczęte postępowanie w sprawie stosowania takiej praktyki. Nie zostały określone żadne ograniczenia w zakresie osób uprawnionych do złożenia wniosku o wydanie decyzji, nie trzeba wykazywać interesów faktycznych czy prawnych. W związku z tym, wniosek o wszczęcie postępowania przez Rzecznika Praw Pacjenta może złożyć każdy w tym m. in.: pacjent, rodzina pacjenta, organ administracyjny, organizacje działające na rzecz pacjentów.

Jak sporządzić wniosek? Regulacje prawne nie określają wzoru wniosku. Należałoby w nim wskazać co najmniej dane wnioskodawcy, dane podmiotu naruszającego zbiorowe prawa pacjentów oraz opis działań naruszających prawa pacjentów. Treść wniosku powinna uprawdopodabniać pozbawienie lub ograniczenie praw pacjentów. Wnioskodawca nie jest zatem zobowiązany do udowodnienia tych okoliczności. Powinien on jednak wiedzieć, iż w sytuacji braku uprawdopodobnienia Rzecznik Praw Pacjenta może odmówić wszczęcia postępowania, wcześniej jednak ma obowiązek wezwać wnoszącego do uzupełnienia braków wniosku. Wniosek kierowany do Rzecznika Praw Pacjentów jest zwolniony od opłat.

W kolejnym wpisie przedstawię informacje na temat przebiegu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów, możliwych sposobów zakończenia postępowania oraz sankcji związanych ze stwierdzeniem naruszenia zbiorowych praw pacjentów.