Bezpłatne leki do 18 roku życia oraz powyżej 65 roku życia

Początki uprawnienia do nabywania bezpłatnych leków w związku ze spełnieniem przesłanki określonego wieku sięgają 2016 roku, kiedy to doszło do zmiany ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: ustawa o świadczeniach). Darmowe leki dla seniorów miały pomagać w zwalczeniu zjawiska braku faktycznego dostępu osób starszych do leczenia z uwagi na sytuację ekonomiczną. W bieżącym roku doszło do rozszerzenia grupy pacjentów uprawnionych do bezpłatnych leków. Obecnie można wskazać na dwie uprzywilejowane grupy wiekowe: osoby do 18 roku życia oraz pacjentów, którzy ukończyli 65 rok życia. W poniższym wpisie przedstawiam informacje na temat tego, czy spełnienie kryterium wiekowego jest wystarczające, kto może wystawiać recepty na bezpłatne leki oraz jakich leków dotyczy program.

Kto może otrzymać leki bezpłatnie?
Hasło bezpłatne leki do 18 roku życia oraz powyżej 65 roku życia może być nieco mylące, nie wystarczy bowiem spełnienie wyłącznie przesłanki wieku. Bezpłatne leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia oraz wyroby medyczne przysługują bezpłatnie świadczeniobiorcom, zatem nie każdemu pacjentowi, a wyłącznie osobie uprawnionej do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Dodatkowo, schorzenie zdiagnozowane u pacjenta powinno stanowić tzw. wskazanie refundacyjne do stosowania konkretnego leku. Dokumentacja medyczna pacjenta powinna potwierdzać to, że stan zdrowia pacjenta wypełnia wskazanie refundacyjne.

Inne warunki
Należy jasno podkreślić, iż nie wszystkie leki będą przysługiwać osobom uprawnionym bezpłatnie. Leki, które mogą być wydawane bezpłatnie świadczeniodawcom, którzy nie ukończyli 18 r. ż. oraz po 65 r. ż. są wskazywane przez ministra właściwego do spraw zdrowia w obwieszczeniu i muszą być lekami znajdującymi się na liście leków refundowanych. Stosownie do ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Minister Zdrowia kształtując wykaz bezpłatnych leków powinien mieć na uwadze: - zaspokojenie potrzeb zdrowotnych świadczeniobiorców; - dostępność i bezpieczeństwo stosowania leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych; - stosunek kosztów do uzyskiwanych efektów zdrowotnych leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego w porównaniu do stosunku kosztów do uzyskiwanych efektów zdrowotnych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych objętych tym wykazem.
Istotne jest również właściwe oznaczenie recepty, bowiem odpowiedni kod jest elementem koniecznym do realizacji uprawnienia dostępu do bezpłatnych leków. W przypadku pacjentów poniżej 18 r. ż. w rubryce „kod uprawnień” osoba wystawiająca receptę powinna wpisać „DZ”, a w przypadku pacjentów powyżej 65 r. ż. symbol „S”.

Kto może wystawić recepty na bezpłatne leki dla pacjentów?
Recepty na bezpłatne leki na dla osób poniżej 18 r.ż. i powyżej 65 r.ż. mogą być wystawione przez:
1)lekarza lub pielęgniarkę udzielających świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, w tym pediatrę oraz lekarza w Nocnej i Świątecznej Opiece Zdrowotnej;

– lekarza lub pielęgniarkę udzielających świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej lub z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej w ramach umowy, o której mowa w art. 159a ustawy o świadczeniach. Dotyczy wyłącznie recept wystawianych w formie elektronicznej

– lekarza udzielającego świadczeń opieki zdrowotnej w ramach umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu leczenia szpitalnego lub z zakresu leczenia szpitalnego w ramach umowy, o której mowa w art. 159a ustawy o świadczeniach wyłącznie w związku z zakończeniem leczenia szpitalnego. Dotyczy wyłącznie recept wystawianych w formie elektronicznej.

– lekarza posiadającego prawo wykonywania zawodu, który zaprzestał wykonywania zawodu i wystawił receptę dla siebie albo dla małżonka, albo dla osoby pozostającej we wspólnym pożyciu albo dla krewnych lub powinowatych w linii prostej, a w linii bocznej do stopnia pokrewieństwa między dziećmi rodzeństwa (recepty z adnotacją pro auctore oraz pro familiae)

Obowiązek weryfikacji
Osoba wystawiająca receptę na bezpłatne leki jest zobowiązana do zweryfikowania za pośrednictwem systemu informatycznego (IKP), ilości oraz rodzaju przepisanych pacjentowi produktów pod względem bezpieczeństwa oraz konieczności ich stosowania, biorąc pod uwagę recepty wystawione oraz zrealizowane dla tego pacjenta. Celem tej regulacji jest zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa w związku z wdrażanym czy kontynuowanym leczeniem. Do listopada 2023 r. obowiązek weryfikacji leków przepisanych pacjentowi za pośrednictwem systemu informatycznego był utrudniony – lekarz mógł zrobić to wyłącznie po wcześniejszym udzieleniu mu uprawnień dostępowych przez pacjenta, co było elementem utrudniającym ordynowanie bezpłatnych leków, zwłaszcza dla seniorów. Od 1 listopada 2023 r. obowiązują dodatkowe regulacje, które stosownie do uzasadnienia wprowadzanych zmian, umożliwiają osobom wystawiającym recepty automatyczny dostęp do danych osobowych oraz jednostkowych danych medycznych pacjentów w zakresie recept oraz dokumentów realizacji recept, tj. dostęp niewymagający uzyskiwania zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Dostęp do tych informacji nie zależy teraz od woli pacjenta, wystarczy, że lekarz ma dostęp do systemu P1.

Oceniając regulacje prawne w zakresie wystawiania recept na bezpłatne leki dla świadczeniobiorców do 18 r. ż. oraz powyżej 65 r. ż. należy pozytywnie odnieść się do dość szerokiego, w porównaniu do początku tego uprawnienia, kręgu osób uprawnionych do wystawiania recept. Przy czym, stale podnoszona jest konieczność rozszerzenia tego uprawnienia również o lekarzy udzielających świadczeń w prywatnych gabinetach. Pozytywnie należy ocenić też zmiany w zakresie automatycznego dostępu lekarzy do danych na temat ilości i rodzaju przepisanych pacjentowi leków. Na pewno istnieje konieczność wprowadzania dalszych zmian, a z punktu widzenia pacjentów pewnie najbardziej oczekiwane jest wydłużanie listy leków możliwych do zaordynowania jako bezpłatne. Omawiając temat bezpłatnych leków dla osób do 18 r. ż. oraz powyżej 65 r. ż. należy podkreślić , iż istnieją jeszcze inne grupy osób uprawnionych do dostępu do bezpłatnych leków jak na przykład kobiety w ciąży czy kombatanci. Jest to jednak temat wymagający omówienia w odrębnym wpisie.